Konstytucja jest fundamentem prawnym, na którym opiera się funkcjonowanie każdego państwa, definiując zasady postępowania, strukturę władzy, a także prawa oraz obowiązki obywateli. Dokument ten posiada najwyższą moc prawną, określając podstawy ustroju państwa oraz chroniąc prawa jednostki. Z naszego artykułu dowiesz się, czym jest oraz jaką rolę pełni konstytucja ogólnie, ale również Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w naszym kraju biorąc pod uwagę jej znaczenie dla demokracji, stabilności politycznej oraz ochrony praw obywateli. Przyjrzymy się podstawowym i jednocześnie najważniejszym regulacjom Konstytucji RP oraz wymienimy poszczególne elementy, których dotyczy. Sprawdzimy również jaką rolę odgrywa Trybunał Konstytucyjny oraz jakie zadania są mu powierzane.
Co to jest konstytucja i jaką rolę pełni?
Konstytucja jest fundamentalnym aktem prawym, który stanowi podstawę ustroju politycznego oraz systemu prawnego w danym kraju demokratycznym. Zawiera zbiór norm, zasad oraz reguł, dotyczących władz i obywateli, a także normy określające funkcjonowanie państwa tj. ramy instytucjonalne, proceduralne i organizacyjne, które mają za zadanie regulować wszelkie sprawy społeczno-polityczne oraz prawne obowiązujące w danym kraju. Konstytucje mogą występować w formie pisanej (Polska) lub niepisanej opartych na ustawach zwykłych i prawie zwyczajowym (Wielka Brytania). Wyróżnić można jeszcze dwa typy konstytucji nadawanych obywatelom przez władców (oktrojowanych) oraz uchwalanych przez przedstawicieli społeczeństwa lub obywateli państwa (obywatelskich). Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym, dlatego wszelkie ustawy oraz rozporządzenia muszą być zgodne z jej założeniami.
Wśród najważniejszych funkcji, jakie Konstytucja pełni w każdym państwie, możemy wymienić:
ograniczenie władzy- co może być przeprowadzone na dwa różne sposoby. W sensie funkcjonalnym oznacza to, że władza nad państwem nie spoczywa w rękach jednej osoby, ale jest podzielona między organy ustawodawcze, sądownicze i wykonawcze. Z kolei w podziale przestrzennym, następuje decentralizacja władzy państwowej, przez co władze regionalne zyskują uprawnienia nad określonym terenem (powiat, gmina, województwo). Bez względu na obszar działania organów władzy, ważne by wszystkie z nich sprawowały swoje obowiązki zgodnie z określonymi regułami, które są jednakowe dla urzędników wszystkich szczebli.
podporządkowanie systemu politycznego- ustanawianie klarownych zasad skupiających się na funkcjonowaniu władzy, które określają ich powoływanie, odwoływanie oraz kontrolowanie. To na ich podstawie Konstytucja opiera skuteczność całego systemu politycznego, dlatego też istotne jest by przepisy prawne, jakie się w niej znajdują, jasno określały konkretne zadania poszczególnych instytucji.
uprawomocnienie władzy- Konstytucja nie tylko określa i ogranicza władzę, ale także uzasadnia jej istnienie, a osoby, które ją sprawują, będą posiadały prawne uprawnienia do tego. Z historii wiemy, że w Europie oraz różnych kulturach i krajach na świecie często utożsamiano władzę z prawem boskim na podstawie tradycji, zwyczajów oraz wierzeń. Dlatego teraz istnieją właściwe akty prawne, które określają prawomocność Konstytucji.
integracja społeczeństwa- oprócz określonych norm prawnych w Konstytucji znajdują się również cele, wartości oraz podstawowe powszechnie akceptowalne przekonania. Pozwala to na integrację obywateli, nakreślając im ich kulturę oraz ducha narodowego np. poprzez istotne wydarzenia upamiętniające ważne daty z przeszłości.
przestrzeganie praw człowieka- Konstytucja powinna zawierać i chronić określone prawa człowieka, z kolei państwo ma za zadanie je respektować i przestrzegać, by mogły stać się prawem obowiązującym we wszystkich organach władzy.
Czym jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej?
Konstytucja RP (Rzeczypospolitej Polskiej) jest najwyższym aktem prawnym obowiązującym na terenie naszego kraju, który określa podstawowe zasady ustroju w państwie, dotyczące funkcjonowania instytucji państwowych, a także prawa i obowiązki obywateli. W polskiej Konstytucji znajdują się fundamentalne zasady funkcjonowania systemu prawnego, politycznego, a także społecznego, wśród których wymienić można prawa człowieka, zasady sprawiedliwości i równości społecznej oraz wolności obywatelskich.
Historia Konstytucji w Polsce sięga 3 maja 1791, kiedy to uchwalono drugą na świecie, a pierwszą w Europie ustawę regulującą obowiązujący ustrój prawny. Na przestrzeni wieków Konstytucja przechodziła zmiany i modernizacje, które miały na celu dostosowanie jej do sytuacji panującej w państwie oraz oczekiwań obywateli. Aktualnie jest to czwarta Konstytucja niepodległej Polski, która została uchwalona 2 kwietnia 1997 roku, zastępując Konstytucję obowiązującą w okresie PRL z 1952 roku. Wcześniejsze z nich to Konstytucja kwietniowa (1935) oraz Konstytucja marcowa (1921), a także zmiany tymczasowe regulujące jedynie naczelny charakter państwa, czyli mała konstytucja, które miały miejsce w latach 1919, 1947, 1992.
Co zawiera Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej?
W polskiej konstytucji znajdują się kompletne regulacje dotyczące ustroju politycznego, podziału władzy, praw człowieka, obowiązki obywateli, a także zasady funkcjonowania całego państwa. Wśród kluczowych elementów, jakie zawiera Konstytucja RP, wyróżniamy:
Preambuły- wzniosły wstęp do konstytucji, zawierający ogólne zasady, cele oraz wartości, jakimi kieruje się Rzeczpospolita Polska, głównie w kontekście politycznym, czyli suwerenność narodu, demokracja, równość i sprawiedliwość społeczna oraz praworządność.
Podstawowe zasady ustroju państwa, wśród których znajdziemy formę ustroju, system polityczny, a także zasady funkcjonowania władz państwowych.
Struktura i kompetencje wszelkich władz państwowych od prezydenta RP, parlamentu, aż po organy samorządu terytorialnego. W konstytucji znajdują się również ściśle określone zasady ich wyboru, funkcjonowania oraz współpracy między nimi.
Konstytucja określa prawa i obowiązki obywateli wobec państwa, gwarantując m.in. wolność słowa, wolność religijną, prawo do edukacji, prawo do własności, oraz zawiera najważniejsze informacje dotyczące równości i nietykalności osobistej.
Na mocy Konstytucji określa się również zasady funkcjonowania instytucji państwowych, wśród których znajdują się: prezydent, Sejm, Senat, rząd, oraz władze organów samorządów terytorialnych. Konstytucja określa procedury kontroli władzy, podejmowania decyzji oraz zasad współpracy pomiędzy jej poszczególnymi organami.
Konstytucję można zmienić, wiąże się to jednak ze ściśle określonymi oraz rygorystycznymi procedurami, które są znacznie bardziej restrykcyjne niż procedury legislacyjne. Podstawą do wprowadzenia zmian w konstytucji jest zdobycie większości głosów w parlamencie, oraz poprzez głosowanie obywateli w referendum.
W konstytucji znajdują się również najważniejsze informacje odnośnie wejścia ustaw w życie (postanowienia końcowe), oraz te, które regulują kwestie związane z funkcjonowaniem państwa tymczasowo, w okresie od uchwalenia do momentu aż zaczną w pełni obowiązywać (przepisy przejściowe).
Jakie podstawowe prawa gwarantuje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej?
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej gwarantuje wiele podstawowych praw oraz wolności obywatelskich, które są podstawą życia społecznego, a także prawnego w naszym państwie. Wśród najważniejszych z nich możemy wymienić:
Wolność słowa i prasy- co oznacza, że każdy z nas może swobodnie wyrazić swoje zdanie oraz poglądy rozpowszechniając je za pomocą niezależnych mediów, które stanowią również dostęp do informacji.
Wolność myśli, sumienia i wyznania- każdy obywatel ma możliwość wyznawania i praktykowania swojej religii publicznie lub prywatnie poprzez nauczanie, uczestniczenie w obrzędach, oraz uprawianie kultu.
Prawo do życia i godności- życie ludzkie jest chronione prawnie od momentu poczęcia, aż do śmierci. Godność z kolei należy się każdemu z nas, bez względu na płeć, status społeczny, sprawność fizyczną, poglądy czy pochodzenie. Państwo ma za zadanie stać na straży godności swoich obywateli i dbać o jej nienaruszalność.
Prawo do równości- w konstytucji istnieje zapis o równości wszystkich obywateli wobec prawa, bez względu na płeć, rasę, pochodzenie, wyznanie, stan zdrowia oraz orientację seksualną. Oznacza to, że każdy jest traktowany jednakowo w świetle prawa i nie może być dyskryminowany z żadnej przyczyny pod względem społecznym, gospodarczym, czy politycznym.
Prawo do własności oraz ochrony prywatności- każda osoba posiada prawo do posiadania własności, której nie może być pozbawiona za wyjątkiem działania w interesie publicznym. Ponadto żaden z obywateli nie może być zmuszany do udostępniania informacji na swój temat, chyba że ustawa przewiduje inaczej, a władze publiczne nie mogą zbierać i gromadzić oraz udostępniać informacji na temat obywateli z wyjątkiem niezbędnych w demokratycznym państwie prawnym.
Prawo do obrony przed sądem- każda osoba, przeciwko której prowadzone jest postępowanie sądowe na wszystkich etapach postępowania, ma prawo do obrony oraz domniemania niewinności. Każdy obywatel ma możliwość sprawiedliwego procesu sądowego oraz uczciwego osądu, a dopóki wina nie zostanie prawomocnie stwierdzona, oskarżony jest niewinny.
Prawo do pracy- konstytucja zapewnia obywatelom prawo do pracy oraz gwarantuje ustawy, będące zabezpieczeniem zarówno dla pracodawców jak i pracowników.
Prawo do nauki- ustawa nakazuje obowiązek nauki do 18 roku życia oraz bezpłatną edukację na poziomie podstawowym, oraz średnim w placówkach publicznych, bez względu na pochodzenie status społeczny oraz materialny.
Prawo do zgromadzeń i manifestacji- Konstytucja pozwala na tworzenie manifestacji i pokojowych zgromadzeń przez obywateli oraz stowarzyszania się. W przypadku planowanych wydarzeń należy zgłosić je do odpowiedniego organu gminy lub centrum kryzysowego, natomiast w przypadku spontanicznych akcji nie jest to konieczne.
Prawo do ochrony zdrowia- każdy obywatel bez względu na status materialny ma prawo do ochrony swojego zdrowia poprzez świadczenia zapewnione przez władze publiczne.
Jaką rolę odgrywa Trybunał Konstytucyjny?
Trybunał Konstytucyjny jest organem sądowniczym mającym za zadanie zapewnienie zgodności obowiązujących przepisów prawa z Konstytucją, a także sprawdza nowe akty prawne pod względem konstytucyjności. Do najważniejszych zadań Trybunału Konstytucyjnego należą:
Kontrola konstytucyjności- Trybunał ocenia zgodność przepisów uchwalonych przez Sejm i Senat z konstytucją.
Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych- TK posiada władzę do rozstrzygania sporów między Sejmem a Senatem, lub między innymi państwowymi organami samorządowymi.
Rozpatrywanie skarg konstytucyjnych- czyli skarg zgłaszanych przez obywateli, w których instytucje lub osoby mogą zgłaszać naruszenia konstytucji.
Wykładnia konstytucji- Trybunał Konstytucyjny jest organem, który ma prawo do interpretacji jej zapisów oraz wydawania rzetelnych opinii na ten temat.
Ocena zgodności umów międzynarodowych z konstytucją- jeżeli podczas zawierania umów międzynarodowych pojawiają się wątpliwości odnośnie ich zgodności, TK ma możliwość oceny nieprawidłowości z konstytucją.
Ocena zgodności zasad wyboru z konstytucją- Trybunał ma prawo ocenić, czy wybory zostały przeprowadzone zgodnie z konstytucją, według zasad demokracji oraz zgodności z zasadami ustroju kraju.