Streszczenie „Księgi Rodzaju” – kompletny przewodnik maturzysty w 10 najważniejszych punktach

Księga Rodzaju (hebr. Bereszit, gr. Genesis) to pierwsza księga Starego Testamentu i całego Pisma Świętego. Stanowi fundament tradycji judeochrześcijańskiej i jest niezbędna do zrozumienia wielu motywów literackich, kulturowych oraz religijnych pojawiających się na maturze z języka polskiego.

Stworzenie świata – od ciemności do światła

Na samym początku Bóg stworzył niebo i ziemię. Ziemia była bezładna i pusta, a ciemności zalegały nad powierzchnią bezmiaru wód. Wtedy Duch Boży unosił się nad wodami. Z pierwszych słów Księgi Rodzaju dowiadujemy się o akcie creatio ex nihilo – stworzeniu z niczego.

Pierwszego dnia Bóg rzekł: „Niech się stanie światłość” i oddzielił światło od ciemności. Drugiego dnia stworzył sklepienie, oddzielając wody górne od dolnych – tak powstało niebo. Trzeciego dnia zbiorowisko wód nazwał morzem, a suchą część ziemią, na której wyrosły drzewa owocowe i wszelka roślinność. Czwartego dnia Stwórca umieścił na niebie słońce, księżyc oraz gwiazdy. Piątego dnia powstały stworzenia wodne i ptaki. Szóstego dnia Bóg stworzył dzikie zwierzęta, zwierzęta domowe, a na końcu człowieka na swój obraz, a także podobieństwo. Siódmego dnia Bóg odpoczął, uświęcając tym samym szabat.

Drugi opis stworzenia człowieka

Księga Rodzaju zawiera drugi opis stworzenia człowieka, bardziej szczegółowy i o charakterze ludowym. Według tej narracji Bóg ulepił człowieka z prochu ziemi, po czym tchnął w jego nozdrza pierwszy oddech życia. Tak powstał Adam. Następnie Stwórca zasadził ogród w Edenie i umieścił tam człowieka, by go uprawiał. Bóg pozwolił jeść owoce ze wszystkich drzew ogrodu z wyjątkiem drzewa poznania dobra i zła. Z żebra Adama Bóg stworzył niewiastę – Ewę.

Pierwotny stan szczęścia i upadek pierwszych ludzi

Pierwotny stan szczęścia pierwszych rodziców trwał w Edenie, gdzie żyli w harmonii z Bogiem i naturą. Wąż, najbardziej przebiegły ze wszystkich stworzeń, skusił jednak Ewę do zjedzenia zakazanego owocu z drzewa poznania dobra i zła. Niewiasta dała owoc także Adamowi. Po spożyciu zakazanego drzewa owocu ludzie poznali wstyd, a następnie ukryli się przed Bogiem.

Konsekwencje grzechu pierworodnego były surowe: Bóg przeklął węża, zapowiadając nieprzyjaźń pomiędzy potomstwem węża a potomstwem niewiasty (tzw. Protoewangelia). Kobieta miała odtąd w bólach rodzić dzieci, a mężczyzna w pocie czoła zdobywać pożywienie. Pierwsi rodzice zostali wygnani z raju.

Historia Kaina i Abla – potomkowie Kaina

Historia Kaina i Abla to pierwsza opowieść o bratobójstwie w dziejach ludzkości. Adam i Ewa mieli dwóch synów: Kain był rolnikiem, Abel pasterzem. Obaj złożyli ofiarę Bogu, ale On przyjął tylko ofiarę Abla. Zazdrosny Kain zabił swojego brata. Na pytanie Boga: „Gdzie jest twój brat Abel?”, Kain odpowiedział słynnym: „Czyż jestem stróżem brata mego?”. Bóg przeklął Kaina, skazując go na tułaczkę, ale naznaczył go znamieniem chroniącym przed zemstą. Kain osiadł w kraju Nod i założył rodzinę. Potomkowie Kaina rozwinęli cywilizację – wśród nich byli pierwsi kowale, muzycy i hodowcy.

Zepsucie moralne ludzkości i potop

W miarę jak ludzie zaczęli się rozmnażać, nastąpiło zepsucie moralne ludzkości. Bóg widział, że ludzie czynili tylko zło i żałował, że ich stworzył. Boże postanowienie zagłady obejmowało całą ziemię – Bóg zdecydował zesłać na ziemię potop, który zniszczy wszelkie życie.

Jedynym sprawiedliwym człowiekiem był Noe. Bóg polecił mu zbudować arkę i zabrać do niej swoją rodzinę oraz po parze zwierząt z każdego gatunku. Potop trwał czterdzieści dni i czterdzieści nocy. Wody zalały całą ziemię, a wszyscy poza mieszkańcami arki zginęli. Po opadnięciu wód Noe wypuścił kruka, a potem gołębicę, która wróciła z gałązką oliwną – symbolem odnowy. Noe wyszedł z arki ze swoją rodziną i złożył Bogu ofiarę dziękczynną. Bóg zawarł z Noem przymierze, obiecując, że nigdy więcej nie zniszczy ziemi potopem. Znakiem tego przymierza stała się tęcza.

Po potopie Bóg pobłogosławił Noego i jego synów słowami: „Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię”.

Wieża Babel – jednym językiem

Po potopie wszyscy ludzie mówili jednym językiem. Postanowili zbudować miasto i wieżę sięgającą nieba, by rozsławić swoje imię. Bóg jednak pomieszał ich języki i rozproszył po całej ziemi. Miasto nazwano Babel (od hebrajskiego balal – pomieszać).

Dzieje Abrahama – ojca narodów

Abraham (pierwotnie Abram) jest jednym z najważniejszych bohaterów Księgi Rodzaju. Bóg powołał go w wieku stu siedemdziesięciu pięciu lat, by opuścił swoją ojczyznę i udał się do ziemi, którą mu wskaże. Obiecał mu liczne potomstwo i błogosławieństwo dla wszystkich narodów.

Abraham i jego żona Sara byli bezdzietni. Bóg zawarł z Abrahamem przymierze, obiecując mu syna i ziemię Kanaan. Znakiem przymierza miało być obrzezanie wszystkich mężczyzn. Gdy Abraham miał dziewięćdziesiąt dziewięć lat, trzej tajemniczy goście (teofania) zapowiedzieli, że Sara w przyszłym roku urodzi syna. Tak też się stało – urodził się Izaak.

Najważniejszą próbą wiary Abrahama była ofiara z Izaaka. Bóg zażądał, by Abraham złożył w ofierze swojego pierworodnego syna. Abraham był posłuszny, ale w ostatniej chwili anioł powstrzymał jego rękę. Zamiast Izaaka Abraham złożył w ofierze barana.

Zniszczenie Sodomy i Gomory – żona Lota

Zniszczenie Sodomy i Gomory to kara za grzechy mieszkańców tych miast. Abraham wstawiał się za sprawiedliwymi, ale w miastach nie znaleziono nawet dziesięciu sprawiedliwych. Bóg posłał dwóch aniołów, by wyprowadzili Lota (bratanka Abrahama) wraz z rodziną. Żona Lota, mimo zakazu, obejrzała się za siebie i zamieniła się w słup soli. Bóg zniszczył miasta ogniem i siarką.

Walka Jakuba z aniołem – dwunastu synów Jakuba

Izaak miał dwóch synów: Ezawa i Jakuba. Jakub podstępem zdobył błogosławieństwo ojca, które należało się pierworodnemu. Musiał uciekać przed gniewem brata. W drodze miał sen o drabinie sięgającej nieba, po której wstępowali i zstępowali aniołowie.

Walka Jakuba z tajemniczą postacią (aniołem lub samym Bogiem) nad potokiem Jabbok jest jedną z najbardziej enigmatycznych scen Księgi Rodzaju. Jakub walczył całą noc i nie dał się pokonać. O świcie nieznajomy pobłogosławił go i nadał mu nowe imię – Izrael, co znaczy „walczący z Bogiem”.

Jakub miał dwunastu synów: Rubena, Symeona, Lewiego, Judę, Dana, Neftalego, Gada, Asera, Issachara, Zabulona, Józefa i Beniamina. Od nich wywodzą się dwanaście pokoleń Izraela.

Dzieje Józefa – od niewoli do władzy

Historia Józefa to opowieść o Bożej opatrzności. Józef, ulubiony syn Jakuba, został przez zazdrosnych braci sprzedany do Egiptu. Jego bracia powiedzieli ojcu, że chłopca rozszarpały dzikie zwierzęta.

W Egipcie Józef trafił do więzienia za fałszywe oskarżenie żony Potyfara. Dzięki umiejętności tłumaczenia snów zyskał łaskę faraona i został jego najbliższym doradcą. Przepowiedział siedem lat obfitości i siedem lat głodu, co pozwoliło Egiptowi się przygotować.

Podczas głodu jego synów – braci Józefa – przybyło do Egiptu po zboże. Józef rozpoznał ich, ale oni nie poznali brata. Po dramatycznych próbach Józef ujawnił swoją tożsamość i przebaczył braciom. Cały ród Jakuba – swoich synów wraz z rodzinami – sprowadził do Egiptu, gdzie osiedlili się w ziemi Goszen (ziemi Ramses).

Jakub przed śmiercią pobłogosławił swoją rodzinę i każdego ze swoich synów proroczo, zapowiadając los ich potomków. Księga Rodzaju kończy się śmiercią Józefa, który przed zgonem prosił, by jego kości zabrano kiedyś do Ziemi Obiecanej.