„Granica" Zofii Nałkowskiej – szczegółowe streszczenie i kompletne opracowanie maturalne z 15 kluczowymi zagadnieniami

„Granica" to powieść Zofii Nałkowskiej opublikowana po raz pierwszy w 1935 roku, która do dziś pozostaje jednym z najważniejszych dzieł polskiej literatury dwudziestolecia międzywojennego. Za tę powieść autorka otrzymała Państwową Nagrodę Literacką, co potwierdziło jej artystyczną i społeczną doniosłość. Streszczenie tej powieści należy rozpocząć od wyjaśnienia niezwykłej kompozycji utworu, gdyż Nałkowska zastosowała nowatorską technikę retrospektywną, rozpoczynając narrację od końca wydarzeń i stopniowo odsłaniając przyczyny tragedii.

Do góry

„Granica” – streszczenie krótkie

Powieść otwiera scena o niezwykłej dramatyczności – wiadomości o śmierci Zenona Ziembiewicza, szanowanego prezydenta miasta, obiegaja całe środowisko. Młody mężczyzna, który jeszcze niedawno cieszył się powszechnym szacunkiem i podziwem, odchodzi w atmosferze skandalu. Na jaw wychodzi jego romans z protegowaną żony, Justyną Bogutówną, córką kucharki. Lokalna prasa donosi o zdarzeniach w gabinecie Zenona, gdzie młoda kobieta zachowywała się w sposób świadczący o głębokim załamaniu psychicznym. Justyna została aresztowana i przebywa w więzieniu, w którym przyznała się do winy, mówiąc tajemnicze słowa o tym, że została przysłana „od umarłych”.

Kompozycja powieści opiera się na wieloperspektywicznej narracji, dzięki której czytelnik poznaje wydarzenia z punktu widzenia różnych bohaterów. Nałkowska mistrzowsko przeprowadza analizę psychologiczną postaci, ukazując, jak każdy z nich inaczej postrzega te same sytuacje i relacje. Technika ta pozwala autorce stawiać fundamentalne pytania o naturę ludzkiej tożsamości – czy człowiek jest taki, jakim widzą go inni, czy taki, za jakiego sam siebie uważa? Ta kwestia staje się jednym z centralnych motywów całego dzieła.

W życiu Zenona Ziembiewicza przeplatały się ambicje, marzenia o awansie społecznym oraz moralne kompromisy, które prowadziły go ku nieuchronnej tragedii. Autorka z chirurgiczną precyzją pokazuje mechanizmy psychologiczne i społeczne, które kierują ludzkim postępowaniem, szczególnie w kontekście relacji między przedstawicielami różnych warstw społecznych w Polsce międzywojennej.

Do góry

Główny bohater i jego ojciec – Walerian Ziembiewicz i środowisko rodzinne

Aby zrozumieć złożoność charakteru głównego bohatera, należy cofnąć się do jego dzieciństwa i środowiska, w którym dorastał. Jego ojciec, Walerian Ziembiewicz, był dzierżawcą majątku należącego do hrabiny Tczewskiej w Boleborzy. Ojciec Zenona reprezentował typ zubożałej szlachty, która kurczowo trzymała się resztek dawnego prestiżu, jednocześnie nie radząc sobie z praktycznymi obowiązkami zarządzania majątkiem.

Walerian Ziembiewicz to postać niezwykle kontrowersyjna i wielowymiarowa. W jego oczach był on wspaniałym człowiekiem, doskonałym gospodarzem, a przede wszystkim kochającym mężem. Rzeczywistość jednak wyglądała zupełnie inaczej. Jego pasją stały się polowania i rozrywki towarzyskie, które pochłaniały czas, jaki powinien poświęcać na pracę. Zdradzał swoją żonę Joannę, a następnie regularnie prosił ją o przebaczenie, tworząc destrukcyjny cykl win i pozornego żalu.

Matka Zenona, Joanna Ziembiewicz (nazywana czule Żańcią), była kobietą oddaną rodzinie, która faktycznie dźwigała ciężar obowiązków zawodowych męża. To ona zajmowała się sprawami majątku, podczas gdy Walerian oddawał się przyjemnościom. Joanna wybaczała mężowi wszystkie przewinienia, co młody Ziembiewicz obserwował przez całe dzieciństwo. Jego matka powiedziała mu kiedyś, że prawdziwa miłość wymaga przebaczenia – te słowa zapadły głęboko w pamięć chłopca. Ta dynamika relacji rodzicielskich wywarła głęboki wpływ na kształtowanie się osobowości Zenona i jego późniejszy stosunek do kobiet.

Zenon kształcił się najpierw w miasteczku, następnie wyjechał do większego ośrodka, a ostatecznie kontynuował edukację w Paryżu. Jego edukacja była źródłem dumy dla rodziny, ale także stanowiła ogromne obciążenie finansowe. Zenon spędził w domu rodzinnym ostatnie wakacje przed wyjazdem do Francji, które miały okazać się przełomowe dla jego dalszych losów. Pewnego czerwcowego dnia poznał bowiem Justynę Bogutównę, co zapoczątkowało tragiczny łańcuch wydarzeń.

Młody Ziembiewicz od wczesnych lat wykazywał ambicję i pragnienie wyrwania się z prowincjonalnej rzeczywistości Boleborzy. W jego oczach rodzinny majątek jawił się jako klatka, z której musiał uciec, aby zrealizować swoje marzenia o wielkiej karierze. Zenon uczył się pilnie, zdobywając wiedzę, która miała mu otworzyć drzwi do lepszego świata. Jednocześnie stopniowo oddalał się emocjonalnie od rodziców, coraz trudniej było mu wracać do własnego domu na prowincji.

Do góry

Justyna Bogutówna i jej matka – Karolina Bogutowa i tragiczne losy córki

Historia Justyny Bogutówny jest równie ważna dla zrozumienia powieści jak losy głównego bohatera. Jej matka, Karolina Bogutowa, pracowała jako kucharka najpierw w majątku hrabiny Tczewskiej, a później u Ziembiewiczów. Była wdową, która samotnie wychowywała córkę, nigdy nie ujawniając tożsamości jej ojca. Istniały przypuszczenia, że Justyna mogła być owocem romansu Karoliny z bogatym paniczem z poprzedniego miejsca pracy, jednak jej matka zachowywała tę tajemnicę do końca życia.

Karolina Bogutowa to postać, która uosabia ciężki los kobiet z niższych warstw społecznych w przedwojennej Polsce. Pracowała za niewielkie wynagrodzenie, często otrzymując jedynie wyżywienie w zamian za swoją pracę. Pomimo trudnej sytuacji materialnej starała się zapewnić córce jak najlepsze warunki do rozwoju. Dzięki temu, że Justyna w dzieciństwie bawiła się z małą hrabianką Tczewską, nabyła nieco ogłady towarzyskiej i podstaw języka francuskiego.

Śmierci matki Justyna doświadczyła jako młoda, dziewiętnastoletnia dziewczyna. Choroba Karoliny nie została w porę zauważona przez Ziembiewiczów, a jej ciężka praca nie doczekała się należytego wynagrodzenia. Matka odeszła pozostawiając córkę samotną i zagubioną w świecie, do którego Justyna nie była przygotowana. Ta śmierć stała się punktem zwrotnym w życiu młodej dziewczyny, która od tego momentu musiała radzić sobie sama.

Justyna była niezwykle ładną dziewczyną o jasnych włosach, krótko obciętych jak u chłopca, i charakterystycznej, subtelnej urodzie. Jej córka – gdyby się urodziła – mogłaby dziedziczyć jej delikatne rysy. Justyna kocha Zenona bezgranicznie, w sposób naiwny i prostoduszny, nie rozumiejąc przepaści klasowej, która ich dzieliła. W jej głos wkradała się zawsze nutka nadziei, że ukochany dotrzyma składanych obietnic.

Do góry

Romans z Justyną – geneza tragicznej relacji

Romans z Justyną rozpoczął się podczas ostatnich wakacji Zenona w Boleborzy, tuż przed jego wyjazdem na dalsze studia do Paryża. Zenon wrócił do rodzinnego domu jako wykształcony młodzieniec pełen idealistycznych przekonań. Jego zainteresowanie przyciągnęła młoda, piękna Justyna, która pracowała w pobliżu jego rodziców. Młody mężczyzna zafascynował się jej prostotą, ciepłem i bezbronnością.

Justyna przyszła do Boleborzy razem ze swoją matką i od początku wzbudzała zainteresowanie Zenona. Dla młodej dziewczyny spotkanie z wykształconym, elokwentnym paniczem było jak otwarcie drzwi do innego, lepszego świata. Justyna została jego kochanką, oddając mu się bez zastrzeżeń i wierząc, że ich związek ma przyszłość. Jej słowa miłości były szczere i bezgraniczne – zapewniała Zenona, że dla niego poszłaby na wszelkie męki.

Zenon obiecał Justynie wiele rzeczy, których nigdy nie zamierzał dotrzymać. W jego życiu nie było mowy o jego romansie z prostą dziewczyną, a przede wszystkim nie było miejsca na ślub czy wspólną przyszłość – Justyna nie pasowała do jego ambicji i planów kariery. Młody Ziembiewicz traktował ten związek jako wakacyjną przygodę, nie zdając sobie sprawy z głębokości uczuć, które wzbudził w sercu dziewczyny. Zenon próbował pogodzić swoje sumienie z postępowaniem, szukając usprawiedliwień w okolicznościach zewnętrznych.

Po wyjeździe do Paryża Zenon dzielił czas między studia, pracę dziennikarską i nową kochankę we Francji. O Justynie nie zapomniał całkowicie, ale jej obraz bledł w konfrontacji z nowymi doświadczeniami i możliwościami. Tymczasem w Polsce Justyna przeżywała śmierć matki, a także zmagała się z samotnością, wciąż wierząc, że Zenon do niej wróci. Jej pokój w skromnej kwaterze był świadkiem wielu nocy spędzonych na tęsknocie, a przede wszystkim na marzeniach o wspólnej przyszłości.

Do góry

Elżbieta Biecka – droga do małżeństwa z wyrachowania

Historia Elżbiety Bieckiej stanowi trzeci wierzchołek tragicznego trójkąta miłosnego przedstawionego w powieści. Elżbieta była córką pani Niewieskiej, oddaną na wychowanie ciotce Cecylii Kolichowskiej, która mieszkała w kamienicy w mieście. To właśnie w salonie Kolichowskiej młody Zenon spędzał popołudnia podczas swoich studiów, obserwując piękną Elżbietę i marząc o zdobyciu jej serca.

Elżbieta Biecka pochodziła z zamożnej rodziny i reprezentowała wszystko, czego Zenon pragnął – pozycję społeczną, majątek i dostęp do wyższych sfer. W młodości była zakochana w pewnym wojskowym, Awaczewiczu, który jednak złamał jej serce, romansując z nauczycielką francuskiego. To bolesne doświadczenie ukształtowało jej ostrożność w sprawach uczuciowych. Jej Awaczewicz zostawił w niej głęboką ranę, która wpłynęła na jej późniejsze relacje.

Droga Zenona do małżeństwa z Elżbietą była długa i wyboista. Przez wiele lat dziewczyna nie zwracała na niego uwagi, skupiona na swoim nieszczęśliwym uczuciu do Awaczewicza. Dopiero z czasem, gdy Zenon wrócił z Paryża jako wykształcony prawnik i dziennikarz, Elżbieta zaczęła dostrzegać jego zalety. Ich stosunki powoli ewoluowały od znajomości salonowej do głębszej więzi emocjonalnej.

Zenon zapragnął poślubić Elżbietę nie tylko z miłości, ale także z wyrachowania – małżeństwo z nią otwierało mu drzwi do kariery i awansu społecznego. Ciotka Cecylia Kolichowska, wdowa po Karolu Wąbrowskim, socjaliście, który popełnił samobójstwo po serii zdrad małżeńskich, początkowo była sceptyczna wobec kandydatury Zenona. Ostatecznie jednak doszło do ślubu, jaki wydawał się spełnieniem marzeń młodego karierowicza.

Do góry

Kariera zawodowa i moralne kompromisy Zenona

Po powrocie z Paryża Zenon zaczął kreować swoją karierę zawodową w sposób, który wymagał ciągłych kompromisów moralnych. Czechliński, wpływowy wydawca, zaproponował mu stanowisko redaktora pisma „Niwa”, co Zenon przyjął z wdzięcznością. Praca ta wymagała jednak publikowania treści zgodnych z oczekiwaniami patronów, a nie z własnym sumieniem młodego idealisty.

W gabinetu Zenona pojawiały się różne osoby – petenci, interesanci i ludzie szukający protekcji. Jednym z regularnych gości był pan Posztraski, który nieustannie zasypywał go swoimi poematami oraz innymi dziełami literackimi. Zenon dowiedział się szybko, że świat dorosłych jest pełen kompromisów i że granica moralna przesuwała się coraz dalej w miarę kolejnych ustępstw.

Zenon dał się również namówić hrabinie Tczewskiej na wizytę w jej majątku w Pieszni, gdzie spędził kilka dni jako gość honorowy. Te kontakty z arystokracją umacniały jego pozycję społeczną, a także otwierały nowe możliwości kariery. Jednocześnie jednak pogłębiały przepaść między nim a Justyną, która wciąż czekała na spełnienie jego obietnic.

Kulminacją kariery Zenona było objęcie stanowiska prezydenta miasta. Młody mężczyzna, który jeszcze niedawno był synem prowincjonalnego dzierżawcy, stanął na czele lokalnej administracji. W ich życiu z Elżbietą zapanował pozorny spokój – mieszkali w eleganckim domu, mieli syna, cieszyli się szacunkiem społeczeństwa. Pod powierzchnią tej idylli tlił się jednak konflikt, którego konsekwencje miały okazać się tragiczne.

Do góry

Eskalacja konfliktu – aborcja i choroba psychiczna

Po śmierci matki Justyna przeniosła się do miasta w poszukiwaniu pracy. Chorej kobiety, jaką była Karolina w ostatnich miesiącach życia, nikt nie chciał zatrudniać, więc Justyna musiała radzić sobie sama. Spotkała ponownie Zenona, który w międzyczasie ożenił się z Elżbietą, a ich romans został wznowiony. Justyna stała się kochanką żonatego mężczyzny, wciąż wierząc w jego uczucia.

Sytuacja skomplikowała się, gdy Justyna zaskoczyła Zenona wiadomością o ciąży. Początkowo dziewczyna była szczęśliwa – czuła w sobie siłę do samotnego macierzyństwa, podobnie jak jej matka wychowała ją bez męża. Jej mąż – gdyby Zenon dotrzymał słowa – mógłby dać dziecku nazwisko i bezpieczeństwo. Jednak Zenon zareagował paniką, jak też presją. Zenon dał jej pieniądze i faktycznie zmusił do poddania się aborcji, która w tamtych czasach była nie tylko nielegalna, ale także niezwykle niebezpieczna.

Elżbieta dowiedziała się o romansie męża, ale zareagowała w sposób zaskakujący – zamiast odejść, postanowiła pomóc Justynie, znajdując jej kolejne zatrudnienia. Elżbieta pisała listy polecające, a przede wszystkim starała się zapewnić dziewczynie jej pensję pozwalającą na godne życie. Elżbieta powiedziała Justynie, że chce jej pomóc, co jednak nie przyniosło oczekiwanych rezultatów. Elżbieta odwiedzała młodą kobietę, obserwując jej pogarszający się stan psychiczny.

Justyna przestała pracować, tracąc kolejne posady z powodu braku koncentracji, jak również narastających problemów emocjonalnych. Aborcja wywołała u niej głębokie wyrzuty sumienia, które przerodziły się w chorobę psychiczną. Lekarz stwierdził u niej początki schizofrenii. Dziewczyna słyszała głosy, które mówiły jej o zmarłych i nakazywały zemstę na Zenonie. W istocie doświadczenia religijnego Justyny – jej wizji, a nawet głosów – można dostrzec zarówno elementy mistyczne, jak i objawy postępującej choroby psychicznej, co Nałkowska pozostawia celowo niejednoznaczne. Justyna próbowała popełnić samobójstwo, pijąc jodynę, ale została w porę odratowana.

Do góry

Tragiczny finał – Zenon stracił wzrok i popełnił samobójstwo

Finał powieści rozgrywa się w atmosferze narastającego napięcia i nieuchronnej tragedii. W mieście dochodzi do krwawych zamieszek robotniczych, podczas których ginie między innymi Gołąbski, sąsiad z kamienicy Kolichowskiej. Elżbieta jest wstrząśnięta tymi wydarzeniami i próbuje poruszyć sumienie męża. Podczas jednej z rozmów Elżbieta powiedziała, że musi istnieć granica, której przekroczenie sprawia, że człowiek przestaje być sobą. Zenon jednak odrzucił te słowa, twierdząc, że świat jest, jaki jest, i on nic na to nie poradzi.

Justyna oznajmiła lekarzowi, że słyszy głosy nakazujące jej zabić Zenona. W jej pokoju coraz częściej pojawiały się wizje zmarłych, którzy domagali się sprawiedliwości. Próby samobójcze, a przede wszystkim pogarszający się stan zdrowia nie powstrzymały jednak jej determinacji. W końcu udało jej się wtargnąć do gabinetu Zenona w ratuszu.

Scena kulminacyjna to moment, gdy Justyna stała przed Zenonem z butelką żrącego kwasu. Jej widok musiał być przerażający – twarz odmieniona z powodu choroby psychicznej, oczy płonące szaleństwem. Zenon stracił wzrok po tym, jak dziewczyna oblała jego twarz żrącą substancją. Oślepiony, upokorzony i pozbawiony przyszłości, nie był w stanie dalej żyć. Kilka dni później popełnił samobójstwo, strzelając sobie z rewolweru w usta.

Po jego śmierci Elżbieta opuściła kraj, wyjeżdżając za granicę i zostawiając syna pod opieką matki Zenona. Jej syn pozostał w Polsce, wychowywany przez babkę w cieniu tragedii rodzinnej. Justyna została osadzona w więzieniu, a następnie skierowana na obserwację psychiatryczną. Jej słowa o przybyciu „od umarłych” uznano za dowód niepoczytalności.

Do góry

Problematyka granic – wielowymiarowa interpretacja tytułu

Tytuł powieści „Granica” odnosi się do wielu wymiarów ludzkiego doświadczenia. Nałkowska mistrzowsko splata różne znaczenia tego pojęcia, tworząc wielowarstwowe dzieło o uniwersalnym przesłaniu.

Granica społeczna stanowi jeden z najważniejszych motywów utworu. Różnice między przedstawicielami różnych warstw społecznych praktycznie uniemożliwiają im zmianę swojego statusu. Nierówne szanse w uzyskaniu wykształcenia i ogłady towarzyskiej uniemożliwiają biednym awans społeczny. Symboliczną granicą są sufity, a także podłogi kamienicy Kolichowskiej, gdzie pod jednym dachem mieszkają ludzie o skrajnie różnym statusie materialnym. W ich domu spotykały się światy, które na co dzień funkcjonowały oddzielnie.

Granica moralna jest przekraczana wielokrotnie przez wszystkich bohaterów powieści. Zenon zdradza zarówno Elżbietę, jak i Justynę, oszukując obie kobiety. Jego kompromisy zawodowe prowadzą go coraz dalej na ścieżkę moralnego upadku. Autorka pokazuje, że każde ustępstwo wobec własnego sumienia czyni kolejne łatwiejszym, aż człowiek przestaje rozpoznawać granicę między dobrem a złem.

Granica psychologiczna to być może najbardziej intrygujący aspekt powieści. Dotyczy ona przepaści między tym, jak widzą nas inni, a tym, jak sami siebie postrzegamy. W jego oczach Walerian był wspaniałym człowiekiem, podczas gdy obiektywna ocena jego postępowania wypadała znacznie mniej korzystnie. Podobnie Zenon przez długi czas usprawiedliwiał swoje czyny, nie dostrzegając ich moralnej dwuznaczności.

Granica odporności psychicznej, po przekroczeniu której człowiek staje się zdolny do czynów sprzecznych z własnym systemem wartości, jest pokazana na przykładzie losu Justyny. Aborcja, utrata matki i porzucenie przez ukochanego przekroczyły jej możliwości adaptacyjne, prowadząc do załamania psychicznego, a nawet aktu desperacji.

Do góry

Opracowanie maturalne – 12 kluczowych pytań i odpowiedzi w pigułce

Ujęcie polonistyczne

1. Jaką rolę odgrywa narracja wieloperspektywiczna w „Granicy”? Narracja wieloperspektywiczna pozwala ukazać te same wydarzenia z punktu widzenia różnych bohaterów, co służy relatywizacji prawdy i pokazuje, że nie istnieje jedna obiektywna wersja rzeczywistości. Technika ta wpisuje się w nurt powieści psychologicznej.

2. Jakie cechy powieści psychologicznej realizuje „Granica”? Powieść realizuje pogłębioną analizę stanów wewnętrznych bohaterów, eksploruje motywacje ich działań, ukazuje wpływ podświadomości na zachowanie oraz stosuje retrospekcję jako metodę odkrywania przyczyn tragedii.

3. W jaki sposób Nałkowska buduje portret głównego bohatera? Autorka konstruuje postać Zenona przez konfrontację jego samooceny z oceną innych, pokazuje ewolucję jego charakteru od idealisty do cynika oraz wykorzystuje technikę kontrastu między deklaracjami a czynami.

4. Jaką funkcję pełni tytuł „Granica”? Tytuł jest wieloznaczny i odnosi się do granic: społecznych, moralnych, psychologicznych i poznawczych. Stanowi klucz interpretacyjny do całości dzieła i wskazuje na główną problematykę utworu.

Ujęcie kulturowe

5. W jaki sposób „Granica” przedstawia sytuację kobiet w dwudziestoleciu międzywojennym? Powieść ukazuje kobiety jako uzależnione od mężczyzn ekonomicznie i społecznie. Justyna reprezentuje kobietę z ludu, pozbawioną możliwości wyboru, Elżbieta – mieszczankę ograniczoną konwenansami. Obie są ofiarami patriarchalnego systemu.

6. Jaki obraz relacji klasowych kreśli Nałkowska? Autorka pokazuje nieprzekraczalne bariery między warstwami społecznymi, które determinują losy jednostek. Mezalians jest niemożliwy, a awans społeczny wymaga wyrzeczeń i kompromisów moralnych.

7. Jak powieść odnosi się do problemu aborcji? „Granica” porusza temat aborcji jako tragedii wymuszonej na kobiecie przez społeczne i ekonomiczne okoliczności. Nałkowska nie moralizuje, lecz pokazuje niszczące konsekwencje braku dostępu do bezpiecznych rozwiązań.

8. Jakie miejsce zajmuje „Granica” w dorobku literackim Nałkowskiej? Jest to szczytowe osiągnięcie pisarki w zakresie prozy psychologicznej, syntetyzujące wcześniejsze zainteresowania autorki problematyką społeczną, kobiecą i psychologiczną.

Ujęcie historyczne

9. W jakim kontekście historycznym powstała „Granica”? Powieść powstała w okresie wielkiego kryzysu ekonomicznego lat 30. XX wieku, który zaostrzył nierówności społeczne w Polsce. Masowe bezrobocie i bieda stanowią tło dla losów bohaterów.

10. Jak powieść odzwierciedla przemiany społeczne Polski międzywojennej? Nałkowska pokazuje upadek ziemiaństwa, wzrost znaczenia mieszczaństwa i inteligencji, a także narastające napięcia między robotnikami a burżuazją, które prowadzą do zamieszek i protestów.

11. Jakie idee polityczne przewijają się w powieści? W tle fabuły pojawiają się wpływy socjalizmu i lewicowych ruchów społecznych. Postać Karola Wąbrowskiego reprezentuje tragiczne losy idealistów politycznych, a zamieszki robotnicze pokazują narastające konflikty klasowe.

12. Dlaczego „Granica” jest ważnym dokumentem epoki? Powieść stanowi świadectwo mentalności i problemów społecznych Polski międzywojennej – od kwestii klasowych, przez sytuację kobiet, po moralne dylematy jednostki w zderzeniu ze strukturami władzy oraz społeczeństwa.

Do góry

Podsumowanie – dlaczego warto znać „Granicę”

„Granica” Zofii Nałkowskiej pozostaje jednym z najważniejszych tekstów polskiej literatury XX wieku i niezbędną lekturą dla każdego maturzysty. Powieść oferuje nie tylko fascynującą fabułę pełną dramatycznych zwrotów akcji, ale przede wszystkim głęboką refleksję nad naturą ludzką, granicami moralności i mechanizmami społecznymi, które kształtują nasze losy.

Znajomość tej lektury pozwala zrozumieć zarówno kontekst historyczny dwudziestolecia międzywojennego, jak i uniwersalne problemy etyczne, które pozostają aktualne do dziś. Pytania o to, gdzie przebiega granica między dobrem a złem, jak daleko możemy się posunąć w pogoni za sukcesem i kim naprawdę jesteśmy – takim, jakimi widzą nas inni, czy takim, za jakiego się uważamy – to zagadnienia, które każdy z nas musi rozstrzygnąć we własnym życiu.

Do góry